Waarom is mijn kind ZO intens?!
Een inzicht in wat Dąbrowski een superkracht noemt.
Gemiddelde leestijd: 4 minuten
Stel je voor: het is avond, je brengt je kind naar bed. Plotseling vliegen er honderden vragen, verhalen en feitjes om je oren: over het heelal, de dood of over alles wat die dag op school gebeurde. Eén klein kriebelend label in het shirt of 'verkeerde' sok zorgen voor tranen of een woede-uitbarsting. En dan die energie… je kind rent, springt, friemelt, praat honderduit, alsof ineens alles tegelijk moet gebeuren. Herkenbaar?
Veel ouders voelen zich overweldigd en vragen zich af: “Waarom is mijn kind zó intens?”
Afbeelding: verdrietig kind (stock image)
Het antwoord is minder simpel dan ‘druk gedrag’ of ‘hoogsensitiviteit’. (Vermoedelijk hoog)begaafde kinderen hebben een rijk innerlijk leven dat continu actief is. Anders gezegd ze ervaren, denken en voelen alles intenser.
Dit noemen we overexcitabilities, een concept van psycholoog Dąbrowski. Eerder schreef de blog over zijn theorie van positieve desintegratie.
Een overexcitability gaat verder dan 'gewone' gevoeligheid: het kan verklaren hoe sommige kinderen alles – de wereld, hun emoties én hun fantasie – bijzonder intens beleven. In deze blog wil ik je dan ook meenemen langs de vijf vormen van overexcitabilities en laat ik zien hoe deze intensiteit niet iets is om op te lossen, maar een superkracht die het leven (van je kind) diepgang en kleur geeft.
Prikkelgevoeligheid of overexcitability?
Misschien denk je na de introductie: “Maar dit is toch gewoon hoogsensitiviteit (HSP) of sensorische overprikkeling?” Dat klopt deels – er is overlap – maar het is niet hetzelfde. Kort uitgelegd:
- Sensorische overprikkeling gaat over het zenuwstelsel dat te veel prikkels tegelijk moet verwerken, zoals harde geluiden, felle lichten of kriebelende kleding.
- Overexcitabilities gaan over een verhoogde innerlijke gevoeligheid en intensiteit in het beleven van de wereld.
Afbeelding: Kazimierz Dąbrowski, psycholoog
Het gaat niet alleen om wat er van buitenaf binnenkomt, maar ook om de voortdurend actieve binnenwereld van het kind. Met andere woorden: het kind ervaart niet alleen de buitenwereld intens, maar ook zijn eigen gedachten, emoties en fantasie spelen voortdurend op de achtergrond een rol.
Misschien ook interessant voor jou?
Duik dieper in het leven met een (vermoedelijk) hoogbegaafd kind met deze blogs:
Alternatieven voor (regulier) onderwijs
Over prikkels - overprikkeling
Theorie van positieve desintegratie
Waarom hoogbegaafde meisjes minder goed worden herkent
De vijf overexcitabilities van Dąbrowski
Dąbrowski onderscheidde vijf gebieden waarop deze intensiteit zichtbaar kan worden. Veel hoogbegaafde (kinderen én volwassenen) herkennen zich in meerdere gebieden tegelijk. Regelmatig wordt het aangeduid als negatieve kant of 'last'. Toch zijn het juist deze gevoeligheden waardoor het leven op een diepere, levendigere manier ervaren wordt. Dąbrowski heeft de vijf gevoeligheden dan ook juist bedoeld als superkracht!
Om de vijf overexcitabilities makkelijk te onthouden is er een ezelsbruggetje; ZIE Veel Potentieel. Kijk maar eens naar de eerste letters van de hieronder beschreven overexcitabilities.
1. Zintuiglijke overexcitability
Je zintuigen zijn buitengewoon scherp. Je kunt intens genieten van muziek, kunst of geuren, maar een onverwacht hard geluid kan je uit balans brengen. Of een label in je kleding, een naadje in je sok of een kriebelende trui kan je de hele dag beïnvloeden. Soms wordt dit verward met ASS of AD(H)D en deze overexcitibility heeft de meeste overlap/herkenning met HSP.
Voorbeeld: Je krijgt kippenvel van een muziekstuk, maar een coltrui kan je hele dag beïnvloeden
2. Intellectuele overexcitability
Je nieuwsgierigheid is enorm, je wilt alles begrijpen en onderzoekt graag hoe dingen werken. Je scherp observatievermogen en analytisch denken maken je tot een snelle denker. Tegelijkertijd kun je snel afgeleid raken of piekeren over details en daardoor het overzicht verliezen.
Voorbeeld: Je begint enthousiast aan een project, maar raakt de draad kwijt omdat je te veel opgaat in de details.
3. Emotionele overexcitability
Je voelt emoties diep (zowel die van jezelf als die van een ander), hebt een sterk rechtvaardigheidsgevoel en een groot inlevingsvermogen. Je loyale karakter kan echter betekenen dat je eigen gevoelens soms op de achtergrond raken.
Voorbeeld: Je kunt dagen van slag zijn na een conflict, terwijl die ander het misschien allang vergeten is.
Herken je deze intensiteit thuis en merk je dat dit soms voor onrust zorgt?
In mijn werkboek Meer Rust in Huis in 5 stappen vind je praktische handvatten om hiermee om te gaan.
4. Verbeeldende overexcitability
Je fantasie is rijk en gedetailleerd, je visualiseert ideeën en oplossingen die anderen niet zien. Dit kan creativiteit en probleemoplossend vermogen versterken, maar het kan ook lastig zijn als anderen jouw denkwijze niet volgen.
Voorbeeld: Je verzint een creatieve oplossing die voor anderen onverwacht of moeilijk te volgen is.
5. Psychomotorische overexcitability
Je energie is hoog, je beweegt veel en praat enthousiast. Lang stilzitten is moeilijk en onrust ligt op de loer. Soms wordt dit verward met AD(H)D.
Voorbeeld: Tijdens een spreekbeurt beweeg je veel en gebruik je handen om je ideeën te ondersteunen.
Waarom is dit belangrijk om te begrijpen?
Klinkt intens? Dat ís het ook. En juist daarom is het zo belangrijk om te zien wat eronder ligt en dat de superkracht van je kind voldoende gevoed wordt.
Een voorbeeld. De intellectuele gevoeligheid is de superkracht van je kind. Maar, op school worden vooral dingen gevraagd die hij of zij al kan of begrijpt, dan gaan de zintuiglijke prikkels in overdrive. Je kind wordt zich enorm bewust van de omgeving en alles wat daar gebeurt. Alle zintuigelijke prikkels komen harder binnen en het kind raakt (sensorisch) overprikkeld.
Afbeelding: Kind lijkt afgeleid op school
Een andere kant op kan ook: Juf leest voor en de verbeelding van je kind gaat in de overdrive, hierdoor verdwijnt het helemaal in zijn eigen wereld en hoort niet dat juf aangeeft dat ze buiten gaan spelen.
In beide gevallen kom je moeilijker tot leren en ziet de omgeving ‘afwezigheid’. Een leerkracht zal denken dat de executieve functies onvoldoende zijn (zie voor meer informatie hierover o.a. mijn blog Leren Leren).
En het is gemakkelijk om dit gedrag te bestempelen als ‘overdrijven’, ‘dramatisch doen’, 'grenzen opzoeken' of ‘een gebrek aan zelfcontrole’. Maar Dąbrowski biedt een ander perspectief: deze gevoeligheden zijn geen probleem om op te lossen, maar kenmerken van een rijk innerlijk leven.
Waar sensorische prikkelverwerking vooral vraagt om rust en begrenzing, vragen overexcitabilities juist om erkenning, verdieping en ruimte voor de binnenwereld van het kind. Het is echter soms lastig erachter te komen welke van de twee een grotere rol speelt omdat de uiting in gedrag veel overlap (kan) laten zien.
Tot slot - wat kun je doen als ouder?
Wat kun je doen?
- Erken de intensiteit. Het ís veel — maar je kind is nooit “te veel”
- Creëer rustmomenten. Ook (of juist) voor kinderen met een druk hoofd
- Ontdek de (grootste) superkracht. En probeer daar veel ruimte aan te geven
- Praat samen over emoties. Benoem, normaliseer en geef ruimte
- Werk samen. Zoek manieren waarop je kind leert zijn binnenwereld te begrijpen en reguleren — op een speelse, verbindende manier
Je herkent jezelf of je kind misschien in één of meerdere van deze intensiteiten. Onthoud, de volgende keer dat je kind dramatisch in tranen is of eindeloos doorvraagt terwijl jij al met één been in bed staat, betekent dat niet ‘lastig gedrag’.
Het laat zien dat je kind een rijk innerlijk leven heeft dat gezien mag worden.
Was dit voor jou herkenbaar?
Dat is voor veel ouders die ik spreek tijdens mijn coachtrajecten.
Juist daarom is het zo waardevol om deze intensiteiten te begrijpen.
Benieuwd hoe dat eruit kan zien? Kijk hieronder wat ik voor jou kan betekenen
De afbeeldingen die je in deze blog ziet bij de overexcitabilities zijn gemaakt door Kim Hovestad. Zij maakt prachtige praatplaten over o.a. hoogbegaafdheid. Nieuwsgierig? Je vindt meer van haar werk hier
© 2024-2025 Nicolette Teeler. Alle rechten voorbehouden. Dit werk mag niet zonder schriftelijke toestemming worden gereproduceerd of verspreid.
Deze blog is met de uiterste zorg en liefde tot stand gekomen. Hierbij heb ik mijn inspiratie gehaald uit boeken, podcasts en eigen ervaringen.
Foto's en ander beeldmateriaal zijn uit (openbare) bronnen of eigen archief maar mogen op geen manier gekopieerd, gedownload of gebruikt worden zonder toestemming.