Mindset en zelfbeeld bij (vermoedelijk) hoogbegaafde kinderen: waarom deze twee alles bepalen

En wat jij als ouder of professional kunt doen om het verschil te maken.

Fijn dat je er bent! Misschien was je erbij op het Veerkracht Festival in Oud-Beijerland op 17 mei, waar ik een workshop mocht geven over een thema dat vaak te weinig aandacht krijgt in het onderwijs én bij hoogbegaafdheid in het bijzonder: de invloed van mindset en zelfbeeld.

Ouders en professionals kwamen na afloop naar me toe met herkenning, vragen en de wens de informatie in een blog te delen. Dus hier is hij. Omdat het nodig is en omdat het raakt.

Gemiddelde leestijd: 5 minuten

Afbeelding: Mindset - wat kun je doen

Deel deze blog!

Het onzichtbare gevecht van het slimme kind

We weten het inmiddels wel: een hoogbegaafd kind is niet per definitie de leerling die zonder moeite door school heen fladdert. Integendeel. Veel van deze kinderen lopen vast – niet vanwege een gebrek aan talent, maar juist omdat hun denken en voelen complexer, intenser en sneller is. Door het complexere denken en voelen worstelen ze vaker met:

• lage motivatie
• faalangst
• overprikkeling
• perfectionisme
• een opvallend kwetsbaar zelfbeeld

En juist dat laatste blijft vaak onderbelicht, terwijl het een enorme impact heeft op hun functioneren, (persoonlijke) ontwikkeling en (school)loopbaan. Gelukkig komt hier steeds meer aandacht voor, maar hoogbegaafdheid blijft toch vaak een ondergeschoven kindje als het gaat om ondersteuning en (h)erkenning. Want het zelfbeeld wordt voor een groot deel gevormd door de mindset waarin het kind leert denken en de taal die anderen gebruiken. Achter “moeilijk gedrag” zit vaak een innerlijk conflict tussen verstand en gevoel.

"Als ik slim ben, moet ik dit kunnen"

Veel hoogbegaafde kinderen ontwikkelen – vaak onbewust – een fixed mindset: de overtuiging dat hun intelligentie iets vaststaand is. Daar kleeft vaak de overtuiging aan:

“Als ik slim ben, moet ik het in één keer goed doen.”

Wanneer dat dan niet lukt – bijvoorbeeld bij een moeilijke opdracht, nieuwe vaardigheid of onbekende situatie – voelt dat voor hen als falen. Ze zien vaak niet: "Ik ben iets nieuws aan het leren", maar als: "Zie je wel, Ik ben niet goed/slim genoeg."
Die gedachte kan een verlammende uitwerking hebben. Het maakt dat kinderen:

• zich terugtrekken
• het niet aandurven om vragen stellen in een groep
• boos of onverschillig reageren
• of zich ‘lastig’ gaan gedragen

Maar onder dat gedrag zit vaak een diep verlangen om begrepen te worden én een intense behoefte aan bevestiging dat fouten maken veilig is – en mag. Helaas begint de overtuiging dat ze slim zijn al in een hele jonge kindertijd, (groot)ouders zijn maar al te scheutig met complimenten als het kind iets nieuws kan zoals 2 of 3 blokken op elkaar stapelen. Wat knap van jou! geeft al een oordeel wat kan leiden tot een fixed-mindset. Gelukkig is ook mindset een vaardigheid die in principe aan te leren is, wanneer je er voldoende tijd en energie in stopt én bereid bent om fouten te maken 😉

Zelfbeeld: de spiegel die anderen ons voorhouden

Op de lange termijn is dit verlammend. Niet alleen in leren, maar ook in relaties, zelfvertrouwen en weerbaarheid. Als ouder zie je vaak méér dan de buitenwereld. Jij kent je kind tenslotte het beste en jij weet dat als je kind boos wordt omdat iets niet in één keer lukt of het ineens opgeeft – ondanks dat je wéét hoeveel potentieel er in zit, dat geen ‘onwil’ is. Vaak is het een innerlijk conflict tussen het verstand en het gevoel.

Groeimindset: méér dan een slogan op een poster

Ouders en leerkrachten: de interne stem die blijft echoën

Als volwassene heb je een belangrijke rol. Niet door alles op te lossen, maar door je eigen mindset óók onder de loep te nemen.

Stel jezelf bijvoorbeeld deze vragen:

• Hoe ga ik zelf om met fouten, falen of vertraging?
• Durf ik mijn kind te laten worstelen, zonder het meteen te willen oplossen?
• Hoe reageer ik als mijn kind zichzelf saboteert of negatief over zichzelf praat?

Door zélf open te zijn over jouw worstelingen of groeiproces, geef je ruimte aan die van je kind. Taal die past bij een groeimindset zegt iets over het proces, terwijl we van oudsher gewend zijn het resultaat  te benoemen. Hoe makkelijk zeg je niet ‘Wat een mooie tekening heb jij gemaakt’. Kleine aanpassingen in taal kunnen daarbij veel doen. Bijvoorbeeld:

✅ “Wat mooi dat je bleef proberen.”
✅ “Ik zie dat je dit spannend vond – en toch heb je het gedaan.”
⛔ “Wat fijn dat je het meteen goed had.”
⛔ “Je bent echt een natuurtalent!”

Zeker die laatste — hoe lief ook bedoeld — legt een enorme lat. Want als iets vanzelf moet gaan, wordt moeite doen al snel gezien als iets dat vermeden moet worden.

Laten we het er vaker over hebben